ТУТ ИПАК ҚУРТИ BOMBYX MORI L. РИВОЖЛАНИШИНИНГ МОРФОЛОГИК БЕЛГИЛАРИ БЎЙИЧА ЖИНСИЙ ДИМОРФИЗМИНИНГ НАМОЁН БЎЛИШИ
Abstrakt
Ушбу мақолада Ипакчилик илмий-тадқиқот институтининг жаҳон коллекциясидаги тут ипак қурти зотлари ривожланишининг турли босқичларида уларнинг қимматли хўжалик кўрсаткичлари ва морфологик белгилари кўриб чиқилган ҳамда дурагайлашда уларнинг жинсий диморфизмидан фойдаланиш истиқболлари баён этилган. Барча ҳашаротларда бўлгани каби, тут ипак қуртида ҳам жинсий диморфизм улар ривожланишининг турли босқичларида бир қатор морфологик белгилари бўйича намоён бўлади. Аммо айнан тут ипак қуртининг қишлоқ хўжалиги объекти сифатида жинсий фарқланиши катта аҳамиятга эга. Гап шундаки, ипакчилик саноатида гетерозиснинг максимал намоён бўлиши учун тут ипак қурти биринчи авлод дурагайи сифатида кўпайтирилади. Маълумки, тайёрланган дурагай тоза зот тухумлари билан ифлосланмаган бўлиб, 100% тоза тайёрланган бўлсагина, гетерозис хусусияти тўлиқ намоён бўлади. Бунинг учун ҳар бир зотдаги иккала жинс капалак чиққунча тўлиқ изоляция қилиниб, сўнгра бир зотнинг урғочи капалаги иккинчи зотнинг эркак капалаги билан чатиштирилади. Амалда буни бажариш жуда мураккаб жараён бўлиб, бунинг учун миллионлаб капалакларни ажратиш зарур. Талаб этилган жинс бўйича бундай ажратишни фақат тут ипак қуртининг морфологик белгилари бўйича яққол жинсий диморфизми намоён бўлсагина бажариш мумкин. Ҳозирда қўлланиладиган пиллаларнинг вазни бўйича жинсга ажратувчи ОПК автомати катта хатолик билан жинсга ажратади ва бу хатолик 65-70%ни ташкил этади. Ғумбакларни кўз билан визуал ажратиш ҳам катта меҳнат талаб қилади ва бу ҳам катта хатоликка олиб келади. Шунинг учун тут ипак қурти ривожланишининг турли босқичларида уларнинг морфологик белгилари бўйича жинсий диморфизмидан фойдаланиш тут ипак қуртини дурагайлашдаги долзарб вазифалардан ҳисобланади.